Ilaalcha: 25 Barreessaa: Gulaalaa Marsariitii Yeroo Maxxansaa: 2023-05-08 Ka'umsa: Bakka
Jaarraa darbe keessa pilaastikiin meeshaalee jijjiirama guddaa fidan keessaa tokko ta’ee kan mul’ate yoo ta’u, akkaataa itti jiraannu, hojjennuu fi taphannu irratti warraaqsa fideera. Fayyadamni isaa roga hedduu kan qabu, salphaa ta’uu qaphxii guyyaa guyyaa irraa kaasee hanga walxaxiinsa meeshaalee yaalaa fi illee cimina qaamolee konkolaataa, guddina ammayyummaa irratti dhiibbaa guddaa akka qabu hubachiisa. Pilaastikiin industirii hedduudhaaf mijannaa fi gahumsa fiduu qofa osoo hin taane, ulaagaa oomishtummaa, dizaayinii fi kalaqa keenya irra deebi’ee ibseera. Ta'us, akkuma kalaqawwan bu'uuraa hedduu, dhimmi bu'uuraa kan bira darbamuu hin dandeenye tokko jira: dhiibbaa naannoo irratti miidhaa geessisu pilaastika barame. Dhiibbaan kun faalama irraa kaasee hanga sirna ikoo uumamaa manca’uutti kan jiru yoo ta’u, guyyaa darbaa deemuun ifatti mul’achaa dhufeera. Haala kana yoo ilaalle, gara filannoowwan itti fufiinsa qabanitti ce’uuf ariifannaa mul’achaa dhufeera. Jijjiirama itti fufiinsa qabu kana keessatti dorgomaa abdachiisaa akkasii keessaa tokko pilaastikii PET (Polyethylene Terephthalate) yoo ta’u, keessumaa yeroo madda isaanii ykn xiyyeeffannoo ikoo irratti xiyyeeffateen hojjetaman.
Seenaan pilaastikii dheeraa fi garaa garaa yoo ta’u, boqonnaan amma keessa jirru garuu itti fufiinsa irratti kan naanna’udha. Yeroo namni dhuunfaa tokko qodaa pilaastikii keessaa xuuxu, meeshaa pilaastikii keessaa nyaata fudhachuuf oolu qabatu ykn meeshaa yaalaa pilaastikii irraa hojjetame fayyadamu hundatti qaama seeneffama kanaa ta’u. Pilaastikiin bakka hundatti argamuun isaa kan hin haalamnedha; hojii guyyaa guyyaa keenyaa hunda jechuun ni danda’ama keessatti kan walitti makame dha. Amaloonni isaa—kan akka turtii, malleability fi baasii xiqqaa—akka hin hafne taasiseera. Haa ta’u malee, gama biraatiin mijaa’ina kanaa rakkoo balfa addunyaa guddachaa jiru, lubbu qabeeyyii galaanaa maaykiroopilaastikiitiin balaadhaaf saaxilamuu fi adeemsa oomisha pilaastikii irraa kaarboonii gadi lakkifamu dabalaa dhufuu isaati.
Yaaddoowwan kana hubachuun, indaastiriiwwanii fi namoonni dhuunfaa hedduun filannoowwan faayidaa pilaastikii aadaa mi’a naannoo isaanii wajjin walqabatu malee dhiyeessuu danda’an barbaadaa jiru. Kunis bakka pilaastikii PET tapha keessa seenudha. PET kamiyyuu qofa osoo hin taane, PET madda itti fufiinsa qabuun ykn oomishame. Meeshaan kun ciminaa fi baay'ee fayyadamuu pilaastikii barame waliin walitti fida, mala caalaatti itti yaadamee fayyaa pilaaneetii keenyaaf gargaaru.
Addunyaa PET keessa gadi fageenyaan yoo cuuphamu, filannoo qofa osoo hin taane tapha jijjiiruu danda'u ta'uu isaa arganna. Pilaastikoota tokko tokko kanneen manca’uuf waggoota dhibbaan lakkaa’aman fudhachuu danda’an irraa adda ta’ee, PET deebi’ee fayyadamuu kan danda’u yoo ta’u, kunis barbaachisummaa meeshaalee jallisii durbaa hir’isuu fi anniisaa qusachuu danda’a. Yeroo itti fufiinsaan oomishamu, miilli kaarboonii isaa xiqqaata, kanaanis filannoo ikoloojii caalaatti mijataa ta’e dhiyeessa. Kana malees, hojiirra oolmaan pilaastikii PET itti fufiinsa qabu bal’aa dha. Dameewwan muraasa maqaa dhahuudhaaf pilaastikii aadaa qaphxii, fayyadama yaalaa fi kutaalee konkolaataa tokko tokko illee bakka buusuu danda’u. Kunis yeroo gara filannoo magariisa ta’etti ce’u hojii ykn qulqullina irratti araarama gochuun akka nu hin barbaachifne mirkaneessa.
Karaa tokkoon, pilaastikii PET itti fufiinsa qabu riqicha ni dhiyeessu-fedhii hawaasa ammayyaa hin haalamnee fi fedhii itti fufiinsa cimaa gidduu jiru. Guddina teeknooloojii fi industirii itti fufiinsaan yeroo carraaqnu, bu'aa naannoo ijaan ilaaluun dirqama. Madda itti fufiinsa qabuu fi oomisha meeshaalee akka PET ilaaluun, filannoo ikoloojii qofa osoo hin taane waa'ee gosa egeree nuti tilmaamnu ibsa kennina.
Hiika dhugaa itti fufiinsa qabu hubachuuf PET plastic sheets , namni tokko faayidaa isaa pilaastikii aadaa fi dhiibbaa isaanii wajjin wal bira qabuu qaba. Kana booda qofa dandeettii jijjiirama meeshaan kun qabu dinqisiifachuu dandeenya, mijaa’inni har’aa rakkoo naannoo boruu akka hin taane mirkaneessuu dandeenya.
PET Pilaastikaa Sheet
Haala naannoo har'aa keessatti, sadarkaa gadi lakkifamuu kaarboonii dabalaa dhufe furuuf ariifannaa dabalaa dhufeera. Madaqfamuun waraqaawwan PET itti fufiinsa qaban kallattii kanaan guddina guddaa agarsiisa. Pilaastikoonni hedduun kaarboonii miilaaf gumaacha guddaa kan godhan yoo ta’u, faallaa kanaatiin waraqaawwan PET itti fufiinsa qaban ba’aa naannoo kana hir’isuuf kan hojjetamanidha. Bu’aan argame kun sababoota hedduu irraa kan ka’e ta’uu danda’a. Tokkoffaa, mala oomishaa gara fuulduraatti yaadu kan gahumsaa fi ikoo-fayyadamummaa dursa kennu. Lammaffaa, qabiyyee deebi’ee fayyadame haala wal hin tuqneen walitti makamuu, kunis barbaachisummaa meeshaalee durbaa bal’aa dhabamsiisa. Dhuma irrattis, uumama uumamaan PET kan deebi’ee fayyadamuu danda’u kan hayyamu. Yeroo hunda PET itti fufiinsa qabu kana filannee gadi lakkifamuu CO2 hir’isnu, walumaa galatti lola waliigalaa bu’aa badaa jijjiirama qilleensaa irratti tarkaanfii cimaa fudhachaa jirra.
Addunyaa industirii ammayyaa keessatti yaaddoon ariifachiisaa boba’aa fosiilii irratti hirkataa guddaa qabaachuu isaati, keessumaa yeroo oomisha pilaastikii ilaallatu. Boba’oonni kun qabeenya dhumu ta’uu isaanii malees, gaasiiwwan manaa gadi lakkifaman cimsuu keessatti gahee olaanaa qabu. PET itti fufiinsa qabu dhimma kanaaf furmaata jijjiiramaa dhiyeessa. Filannoo baayoo irratti hundaa’e fayyadamuun kan oomishame, PET itti fufiinsa qabu daandii olaantummaa boba’aa fi gaazii oomisha pilaastikii keessatti hir’isu chaartii godha. Kunis meeshaalee madda adda addaa gochuu qofa osoo hin taane adeemsa oomishaa seera bu’uuraa ikoo-dammaqaa wajjin walsimsiisa. Jijjiiramni bu’aa kanaa jijjiirama industirii qofa osoo hin taane waan caalu agarsiisa; ce’umsa bal’aa hawaasni gara paradigm magariisaa fi itti fufiinsa qabuutti taasifamuu agarsiisa.
Addunyaa pilaastikii adda addaa keessatti, PET bakka addaa qaba, sababni isaas adda durummaan deebi’ee fayyadamuu danda’uu isaa dinqisiisaa ta’uu isaati. Meeshaalee hedduu marsaa deebi’ee fayyadamuu tokko booda qulqullina isaanii gadi bu’an irraa adda ta’ee, PET qulqullina isaa kan eegu yoo ta’u, dachaa hedduu haaromfamuu danda’a. Amalli akkasii haala har’aa keessatti gatii guddaa qaba, bakka qisaasama xiqqeessuu fi qabeenya fooyyessuu hunda caalaa barbaachisaa ta’etti. Industiriiwwan gara PET itti fufiinsa qabuutti yeroo jilbeeffatan, filannoo meeshaa qofa osoo hin taane falaasama tokko-falaasama dinagdee geengoo-deggersaa jiru. Ilaalchi kun addunyaa qabeenyi gatii itti kennamee fi irra deebi’amee itti fayyadamu kan jajjabeessu yoo ta’u, meeshaaleen akka PET kaayyoo tokkicha qofa akka tajaajilan osoo hin taane itti fufiinsaan kaayyoo irra deebi’anii akka hojjetaman mirkaneessa, qisaasama hir’isuu fi itti fufiinsa akka shaampiyoonaa ta’u taasisa.
Qormaata fi carraa jaarraa 21ffaa keessa yeroo deemnu hariiroon itti fufiinsaafi guddina dinagdee gidduu jiru walitti hidhamiinsa guddaa argachaa jira. Itti fufiinsi hundee isaa eegumsa naannoo irraa kan argatu yoo ta’u, tooftaalee daldalaa hundee ta’an irratti dhiibbaa uumuuf guddateera. Fayyadamtoonni ammayyaa odeeffannoo fi hubannaa guddaa waan qabaachaa dhufaniin, gara filannoo oomishaalee gatii magariisaa wajjin walsimutti jijjiiramni mul'atu jira.
Haala kanaan, indaastiriiwwan humna meeshaalee itti fufiinsa qaban kan akka PET sheets fayyadaman sochii naannoo addunyaa waliin walsimsiisuu qofa osoo hin taane albuuda warqee dinagdee keessaa fayyadamaa jiru. Industiriiwwan akkasii faayidaa dachaa kan qaban yoo ta’u, keessumaa meeshaalee deebi’anii fayyadaman yeroo hammatan baasii oomishaa hir’isuu danda’u irraa fayyadamoo ta’uudhaan, fayyadamtoota ikoo irratti dammaqan guddachaa jiruuf tajaajila kennuudhaan. Kana malees, barmaatilee itti fufiinsa qaban hammachuudhaan, daldaltoonni hawwata maqaa isaanii guddisu, amanamummaa fi wal amantaa kan guddisan yoo ta’u, kunis hundi yeroo dheeraa keessatti bu’aa maallaqaa qabatamaa ta’etti jijjiiramuu danda’a.
Pilaaneetiin keenya rakkoo haxxummaa maaykiroopilaastikii wajjin wal'aansoo qabaa jirti. Particles xixiqqoo kun, haftee pilaastikii manca’ee, golee sirna ikoo keenya hunda jechuun ni danda’ama, boolla gadi fagoo galaana keenyaa irraa kaasee hanga biyyee lalisaa lafa keenyaatti seena. Faalamni kun naannoo irratti miidhaa geessisu ammallee hubatamaa kan jiru yoo ta’u, argannoon jalqabaa garuu yaaddessaadha.
Haa ta'u malee, meeshaalee akka PET kanneen deebi'anii fayyadamuu olaanaa ta'een of jajuun, foolii meetiitu jira. PETn haala bu’a qabeessa ta’een yeroo deebi’ee fayyadamuu fi bulfamu dandeettiin isaa gara maaykiroopilaastikii caccabuu ni hir’ata. PET loop deebi’ee fayyadamuu cufame keessa kaa’uudhaan, naannoo uumamaa keessatti akka manca’u gochuurra oomisha haaraa keessatti irra deebiin akka itti fayyadamu ni mirkaneessina. Kunis qulqullina bakka jireenyaa bishaanii fi lafaa eeguu qofa osoo hin taane gosoota baay’ee ta’an kanneen iddoowwan kana mana jedhanii waamu ni eega. Indaastiriiwwan waraqaawwan PET itti fufiinsa qaban leellisuu fi itti fayyadamuudhaan, babal’ina faalama pilaastikii qolachuuf gahee olaanaa kan qaban yoo ta’u, kunis fayyaa pilaaneetii keenyaa gaachana gochuu fi deebisuuf carraaqqii waloo taasifnu keessatti tarkaanfii fuulduratti tarkaanfachiisudha.
Itti Gaafatamummaa Hawaasummaa Dhaabbataa (CSR) jecha buzzword qofa ta’uu irraa gara qaama barbaachisaa eenyummaa fi ethos daldalaa tokkootti ce’eera. Kana booda dhaabbilee tola ooltummaaf arjooma gochuu ykn taateewwan hawaasaa deeggaruun qofa miti; dhaabbati tokko yaaddoo hawaasaa fi naannoo irratti kutannoo bal’aa qabu kan hammatedha. Haala kana keessatti filannoo meeshaalee oomisha keessatti fayyadaman kallattiin calaqqisiisa gatii dhaabbata tokkoo ta’a. Gara waraqaa PET itti fufiinsa qabuutti ce’uudhaan, daldaltoonni meeshaa naannoodhaaf mijatu fudhachuu qofa osoo hin taane waa’ee of kennuu isaanii gochaalee itti fufiinsa qabaniif ergaa gadi fagoo dabarsaa jiru. Filannoon naannoo dursanii hojjetan akkasii portfolio CSR dhaabbata tokkoo cimsa, gabaa dorgomaa keessatti adda akka ta’an taasisa. Kana malees, qooda fudhattoota, tumsitootaa fi maamiltoota gidduutti fedhii gaarii fi amantaa kan horatu yoo ta’u, hundi isaanii daldala tarkaanfii qabatamaa gara kunuunsa naannootti fudhatan tartiibaan gatii kennaa jiru.
Addunyaa daangaa qabeenya uumamaa keenyaa guyyaa guyyaan qoratamaa jiru keessatti, kunuunsi qabeenya barbaachisoo kanaa hunda caalaa barbaachisaa ta’a. Qabeenyi lafa irraa baafamu hundi baasii naannoo wajjin dhufa, bifa balleessuu bakka jireenyaa, fayyadama anniisaa ykn gadi lakkifamuu haa ta’u. Xiyyeeffannoo gara itti fayyadama waraqaawwan PET deebi’anii fayyadamanii fi itti fufiinsa qabanitti jijjiiruun, indaastiriiwwan fedhii qabeenya haaraa, durbaa bu’a qabeessa ta’een xiqqeessaa jiru. Kunis baasii naannoo baasuu wajjin walqabatee dhufu hir’isuu qofa osoo hin taane umurii qabeenya kanaa dheeressuun dhaloota dhufuuf akka argaman taasisa. Qabeenya qabatamaa kunuunfame bira darbee, gochoonni itti fufiinsa qaban akkasii dhiibbaa sirna ikoo naannoo irratti uumamu salphisuudhaan, oomisha industirii fi addunyaa uumamaa gidduutti hariiroo walsimsiisaa ta’e akka jiraatu taasisa. PET deebi’ee fayyadame shaampiyoonaa gochuudhaan, indaastiriiwwan egeree gahumsaa fi kunuunsi waliin jiraatan raggaasisuu, sirna ikoo addunyaa itti fufiinsa qabuu fi madaalawaa ta’eef pilaanii qopheessaa jiru.
Rakkoolee naannoo dhiibbaa guddaa addunyaan har’a mudatu keessaa tokko tuullaa balfa pilaastikii yeroo hunda guddachaa jiruudha. Pilaastikoonni gataman kun, harki guddaan isaanii gara bakka kuufamaatti karaa kan argatan, bakka qofa hin qaban; keemikaalota miidhaa geessisan dhangalaasuun naannoo fi jiraattota ishee balaadhaaf saaxilu. Kana malees, galaanonni keenya babbareedoo yeroo tokko lubbuudhaan kan guutaman siʼa taʼu, amma balfa pilaastikii jalatti ukkaamfamuudhaan, heddummina lubbu qabeeyyii galaanaa akka dhabanii fi sirna ikoo bishaanii jeeqaniiru. Haala dukkanaa’aa kana gidduutti, deebi’ee fayyadamuu danda’uun PET akka abdii calaqqisaatti mul’ata. Yeroo sheet PET itti fufiinsa qabu leellifnu fi itti fayyadamnu, balfa pilaastikii bakka kuufamaatti deeme bu'a qabeessa ta'een xiqqeessaa jirra. Malli kun yeroodhaaf sirreeffama kennuu qofa osoo hin taane waan baay’ee hojjeta; rakkoolee ikoloojii bara keenyaa keessaa isa hamaa ta’eef furmaata itti fufiinsa qabuu fi yeroo dheeraa ta’ee tajaajila.
Haala fayyadamtootaa har’aa saffisaan guddachaa jiru keessatti murtoon bittaa faayidaa ykn qulqullina oomisha tokkoo qofa irratti kan hundaa’e miti. Kanaa mannaa, gatiiwwanii fi seera bu'uuraa maqaan daldalaa tokko of keessaa qabuun dhiibbaa guddaa irra ga'u. Dammaqiinsi naannoo fayyadamtoota ammayyaa olka’uun isaa filannoo isaanii irratti jijjiirama paradigm fideera. Isaan oomisha barbaaduu qofa miti; maqaawwan (brand) kanneen ethos naannoo mataa isaanii dhageessisan barbaadaa jiru. Kanarraa ka'uun, indaastiroonni waraqaa PET itti fufiinsa qabu yeroo filatan, ibsa filannoo hojii irra darbeedha. Pilaaneetii fi nageenya isheef kutannoo gadi fagoo kan calaqqisiisudha. Murtoon akkasii ikoo giddugaleessa godhate amantaa fayyadamtootaa cimsuuf kan tajaajilu yoo ta'u, hidhata amanamummaa gatii waliinii fi naannoo wal kabajuu irraa madde guddisa.
Itti fufiinsa hordofuun imala wajjin wal fakkaata, tarkaanfii fudhatame tokkoon tokkoon isaa wajjin mul’ata haaraa carraawwan mul’isu. Industiriiwwan baay’een mul’ata waraqaawwan PET itti fufiinsa qaban waliin waan walsimuuf, furmaata jiru qofa hin fudhatan; akkasumas dalga qorannoo, kalaqaa fi kalaqa ni kakaasu. Tattaaffiin akkasii, barbaachisummaa filannoowwanii fi adeemsa magariisa ta’e irraa kan ka’e, tooftaalee ammayyaa fi malawwan asoosama ta’an akka jalqaban taasisa. Marsaan kalaqaa walitti fufiinsa qabu kun imalli gara ikoo-michuutti taasifamu jijjiirama, fooyya’iinsa, fi guddina dhaabbataa ta’een akka mallatteeffamu taasisa. Kana gochuudhaan, egeree oomishni itti fufiinsa qabu filannoo qofa osoo hin taane seera ta’eef bu’uura kaa’a, addunyaa indaastiriiwwan naannoo waliin walsimsiisuun socho’an labsa.
Jijjiiramni meeshaalee bara ammayyaa keessatti baay’inaan kan hubatamu barbaachisummaa itti fufiinsa yeroo hunda guddachaa dhufeen. Gama kanaan, pilaastikii PET itti fufiinsa qabu akka ibsaa abdiitti kan mul’atu yoo ta’u, tarkaanfii tarkaanfataa kalaqa meeshaalee ikoo-dammaqaa keessatti fudhatamaa jiruuf fakkeenya ta’a. Faayidaan isaanii roga hedduu qabu ilaalcha naannoo qofa irra darbee, gama dinagdee fi hawaasummaa hawaasa addunyaa keenyaa kan tuqudha. Industiriiwwanii fi dhaabbilee ija egeree qabaniif faayidaan PET itti fufiinsa qabuu kan hin haalamnedha. Dudhaalee ikoo-michuu ta'uu qofa osoo hin taane tattaaffii addunyaa pilaaneetii keenya deebisuuf fi dargaggeessuuf taasifamu keessatti hirmaataa dursee ta'uudha.
Walxaxiinsaa fi qormaata bara ammaa keessa yeroo darbinu, xiyyeeffannoon meeshaalee akka PET itti fufiinsa qabuu irratti kennamu caalaatti barbaachisaa ta’a. Isaanis filannoo qofa osoo hin taane meeshaalee ciccimoo egeree guddinni dhala namaa bulchiinsa naannoo wajjin walitti hidhamiinsa addaan hin baane bocuu keessatti. Filannoon furmaata itti fufiinsa qabu akkasii fudhachuu, dhaloonni dhufu pilaaneetii jiraachuu qofa osoo hin taane dagaagaa jirtu akka dhaalu mirkaneessa, addunyaa walmadaalummaadhaan dagaaguuf kutannoo waloo keenyaaf ragaa ta'ee tajaajila.